Nói được hai ngôn ngữ không đồng nghĩa với việc có thể dịch thuật cho hai ngôn ngữ đó.
Dịch thuật là một kỹ năng đặc biệt mà các chuyên gia trong lĩnh vực này phải làm việc chăm chỉ để nâng cao năng lực.
Trong cuốn sách “Found in Translation”, hai dịch giả chuyên nghiệp là Nataly Kelly và Jost Zetzsche đã đưa độc giả lên một chuyến tham quan về thế giới dịch thuật với những câu chuyện hấp dẫn về mọi thứ từ những người tình nguyện viên dịch những tin nhắn trong cuộc cứu hộ động đất ở Haiti cho đến những thách thức của công việc dịch thuật tại Thế vận hội và Giải vô địch Bóng đá thế giới hay tình bạn giữa những người nổi tiếng như Yao Ming và Marlee Matlin có với người phiên dịch của họ.
Khi có vấn đề xảy ra thì ta mới thấy rõ tầm quan trọng của bản dịch tốt. Dưới đây là chín ví dụ từ quyển sách cho thấy công việc dịch thuật quan trọng như thế nào.
1. Một từ đáng giá 71 triệu đô
Năm 1980, Willie Ramirez 18 tuổi được đưa vào bệnh viện Florida trong tình trạng hôn mê. Bạn bè và gia đình đã cố gắng mô tả tình trạng của anh ấy với các nhân viên y tế và bác sĩ đang điều trị cho anh ấy nhưng họ chỉ nói được tiếng Tây Ban Nha. Khi đó một nhân viên biết hai thứ tiếng đã dịch “intoxicado” thành “intoxicated”.
Một phiên dịch viên chuyên nghiệp sẽ biết rằng “intoxicado” gần nghĩa với “poisoned” (bị ngộ độc) và không mang hàm ý về việc sử dụng ma túy hoặc rượu như từ “intoxicated” (say rượu/thuốc) Gia đình của Ramirez tin rằng anh đã bị ngộ độc thực phẩm. Anh ta thực chất đã bị xuất huyết não, nhưng các bác sĩ đã tiến hành cấp cứu như thể anh ta cố ý dùng thuốc quá liều, trường hợp mà cũng dẫn đến những triệu chứng tương tự. Vì chậm trễ trong việc điều trị, Ramirez đã bị liệt tứ chi. Anh ta đã nhận được một khoản bồi thường là 71 triệu đô la.
2. Sự thèm khát tương lai của bạn
Khi Tổng thống Carter công du Ba Lan năm 1977, Bộ Ngoại giao đã thuê một thông dịch viên người Nga biết tiếng Ba Lan nhưng lại không quen với việc thông dịch bằng ngôn ngữ đó.
Thông qua thông dịch viên, lời của Carter bị đổi thành những câu như “khi tôi bỏ rơi Hoa Kỳ” (thay vì “khi tôi rời Hoa Kỳ”) và “sự thèm khát tương lai của bạn” (thay cho “khát vọng về tương lai của bạn”). Đây là sai lầm mà giới truyền thông cả hai nước đều rất lấy làm thích thú.
3. Chúng tôi sẽ chôn vùi bạn
Vào đỉnh điểm của chiến tranh lạnh, Thủ tướng Liên Xô Nikita Khrushchev đã có một bài phát biểu, lúc đó ông đã thốt ra một cụm từ được hiểu từ tiếng Nga là “We will bury you” (chúng tôi sẽ chôn vùi các bạn)
Đây được xem là lời đe dọa sẽ chôn vùi Mỹ bằng một cuộc tấn công hạt nhân và khiến căng thẳng giữa Mỹ và Nga leo thang. Tuy nhiên, câu này đã được dịch quá thô. Ý nghĩa của cụm từ tiếng Nga là “chúng tôi sẽ sống sót để nhìn thấy các người bị chôn vùi” hoặc “chúng tôi sẽ sống lâu hơn các người.” Vẫn không hẳn là thân thiện nhưng cũng không hoàn toàn đe dọa.
4. Không làm gì
Vào năm 2009, ngân hàng HSBC đã phải thực hiện một chiến dịch thay đổi thương hiệu trị giá 10 triệu đô la để sửa chữa những tổn thất gây ra khi khẩu hiệu của ngân hàng “Assume Nothing” (xem như không có gì cả) đã bị dịch sai thành “Do nothing” (không làm gì cả) ở nhiều quốc gia khác.
5. Tình trạng thị trường lộn xộn
Hoảng loạn trên thị trường ngoại hối thế giới đã khiến đồng đô la Mỹ tụt xuống đột ngột sau khi một bản dịch tiếng Anh dở tệ của một bài báo của Guan Xiangdong thuộc China News Service được lan truyền trên Internet.
Bài báo gốc chỉ là bài tổng quát mang tính suy đoán, không chính thức một số báo cáo tài chính, nhưng bản dịch tiếng Anh lại có vẻ như thiên nhiều về tính chính xác, chắc nịch.
6. Có gì trên đầu của Mose?
Thánh Jerome-vị thánh bảo trợ của các dịch giả đã học tiếng Do Thái để có thể dịch Cựu Ước sang tiếng Latinh từ bản gốc thay vì dịch từ bản tiếng Hy Lạp từ thế kỷ thứ ba mà mọi người khác đã sử dụng. Bản dịch tiếng Latinhsau này đã trở thành cơ sở cho hàng trăm bản dịch tiếp theo nhưng lại có một lỗi sai nổi tiếng.
Khi Moses từ Núi Sinai đi xuống, trên đầu ông có “ánh sáng chói lọi” hay theo tiếng Do Thái là “karan.” Nhưng tiếng Do Thái được viết mà không có nguyên âm, và Thánh Jerome đã đọc “karan” là “keren” hay chính là “có sừng.”
Lỗi dịch này đã cho ra đời hàng loạt các bức tranh và tác phẩm điêu khắc hình Moses với sừng cùng với hình ảnh người Do Thái có sừng có kiểu khuôn mẫu kỳ lạ mang tính xúc phạm trong nhiều thế kỷ.
7. Sôcôla cho anh ấy
Vào những năm 50, khi các công ty sản xuất sô cô la bắt đầu khuyến khích mọi người tổ chức Ngày lễ tình nhân ở Nhật Bản, một bản dịch sai của một công ty đã khiến mọi người nghĩ rằng phụ nữ sẽ phải tặng sô cô la cho nam giới vào ngày lễ này.
Và từ đó tạo thành truyền thống đến ngày nay. Vào ngày 14 tháng 2, phụ nữ Nhật Bản cho nam giới “tắm” trong sô cô la hình trái tim và kẹo sô cô la và vào ngày 14 tháng 3, người nam sẽ đáp lại tình cảm đó. Đúng là một vụ đại thắng cho các công ty sô cô la!
8. Bạn phải đánh bại Sheng Long
Trong trò chơi điện tử “Street Fighter II” ở Nhật Bản, có một câu thoại: “Nếu bạn không thể chịu được Cú đấm rồng trỗi dậy (Rising Dragon Punch), bạn sẽ thua!” Khi câu nói này được dịch từ tiếng Nhật sang tiếng Anh, những ký tự diễn tả cho “rồng trỗi dậy” (rising dragon) được dịch là “Sheng Long”.
Trong Tiếng Nhật, những ký tự giống nhau có thể có những cách đọc khác nhau và người dịch khi làm việc với loạt cụm từ đã không ý thức được về bối cảnh, do đó nghĩ rằng một nhân vật mới đang được giới thiệu vào trò chơi.
Các game thủ đã phát điên khi cố gắng tìm ra Sheng Long này là ai và làm thế nào họ có thể đánh bại anh ta. Vào năm 1992, như một trò đùa ngày Cá tháng Tư, tạp chí Electronic Gaming Monthly đã xuất bản hướng dẫn phức tạp và khó thực hiện để tìm ra Sheng Long. Mãi cho tới tận tháng 12, khi mà đã phí hàng tá thời gian suy nghĩ của người chơi, người ta mới tiết lộ rằng đó chỉ là trò chơi khăm.
9. Rắc rối ở Waitangi
Vào năm 1840, chính phủ Anh đã có cuộc thương lượng với lãnh đạo của người Maori ở New Zealand. Người Maori muốn được bảo vệ khỏi những tên tù nhân cướp giật, các thủy thủ và thương lái đi ngang qua những ngôi làng của họ, còn Anh muốn mở rộng việc nắm giữ thuộc địa của mình.
Hiệp định Waitangi đã được thảo ra và cả hai bên đã ký kết. Nhưng họ đã ký những bản tài liệu khác nhau. Trong bản tiếng Anh, người Maori phải nhượng lại hoàn toàn đất đai cho Nữ hoàng Anh mà không được giữ lại bất kỳ quyền hay quyền hạn chủ quyền nào.
Trong bản dịch tiếng Maori được soạn bởi một nhà truyền giáo người Anh, họ sẽ không phải từ bỏ chủ quyền, ngoài quyền cai trị. Họ đã nghĩ rằng họ sẽ có được hệ thống luật pháp, và được giữ quyền tự cai trị. Nhưng việc đó đã không diễn ra, và hàng thế hệ sau, những vấn đề xoay quanh ý nghĩa của hiệp định này vẫn đang được nghiên cứu.
Nếu bạn quan tâm đến các khóa học Biên – Phiên dịch, hãy liên hệ với Trung tâm Ngoại ngữ Báo Chí JFL để được tham gia các khóa học chuyên sâu cùng các chuyên gia dịch thuật dày dặn kinh nghiệm trong ngành nhé! (tesolcourse.edu.vn)
Xuân Nguyên lược dịch từ https://www.mentalfloss.com/article/48795/9-little-translation-mistakes-caused-big-problems
